W jakiej kondycji są polskie wodociągi? Wnioski z raportu Wody Polskie

Zmiany na lepsze czy powody do obaw? Jakie wyniki przynosi raport Wód Polskich, na który branża wod-kan czekała wiele lat? To tysiące stron pełnych szczegółowych danych zebranych od przedsiębiorstw z całego kraju – układają się one w obraz kondycji całego sektora. Najważniejsze informacje i wnioski z raportu w jakiej kondycji są polskie wodociągi zamieściliśmy dla Ciebie w tym artykule. Poznaj bieżącą sytuację wodociągów w Polsce, a także trendy w branży.

Jak przeprowadzono badanie i o co pytano respondentów?

Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie zleciło przeprowadzenie badań w 11 oddziałach regionalnych – dzięki temu można było pozyskać dane do analizy porównawczej z obszaru całej Polski.

Respondentami były podmioty odpowiedzialne za zarządzanie wodami – przedsiębiorstwa różnej wielkości.

Twórcy raportu skupili się na technicznych aspektach funkcjonowania przedsiębiorstw i sieci wodno-kanalizacyjnych. Głównym celem było lepsze zrozumienie sektora wod-kan, przyjrzenie się wyzwaniom, z jakimi się mierzy, oraz ocena efektywności jego działań. Choć raport zawiera dużą ilość danych porównawczych, jest czymś więcej niż zbiorem liczb. Daje szeroki obraz obszarów do poprawy i pokazuje, na co w pierwszej kolejności powinno się przeznaczać środki.

Dane pozyskano na podstawie badań ankietowych. Respondenci byli pytani o następujące wskaźniki techniczne:

• straty wody – w % i tys. m³/km/rok;
• energochłonność procesu zaopatrzenia w wodę (kWh/m³) – ilość energii potrzebnej do pozyskania metra sześciennego wody;
• stopień wymiany sieci wodociągowej w % – w stosunku do łącznej długości eksploatowanej sieci;
• przyrost nowej sieci wodociągowej w %;
• napływ wód przypadkowych w % (w stosunku do ogólnego przepływu ścieków) – opadowych i infiltracyjnych;
• stopień wymiany sieci kanalizacyjnej w %;
• przyrost nowej sieci kanalizacyjnej %;
• awaryjność sieci kanalizacyjnej;
• energochłonność procesu odbioru i oczyszczania ścieków (kWh/m³);
• samowystarczalność energetyczną przedsiębiorstwa – % energii wytwarzanej na własne potrzeby w stosunku do całości zużycia;
• średnie zużycie wody na mieszkańca (dm³/M*doba).

Analiza obejmowała 5 lat – od 2018 do 2022 roku.

Czy raport Wód Polskich daje powody do optymizmu? Polskie wodociągi – zmiany na lepsze

Różnice na przestrzeni analizowanych 5 lat w przypadku większości wskaźników nie były znaczące. Można jednak zauważyć kilka obszarów, w których odnotowano pozytywne zmiany. Dotyczy to między innymi:

• strat wody – inwestycje w infrastrukturę oraz systemy monitorowania sprawiają, że ten wskaźnik jest coraz mniejszy – zmiany nie są jednak znaczące;
• awaryjności – mimo że infrastruktura wod-kan starzeje się i dość wolno jest zastępowana nową, liczba awarii nie zwiększyła się znacząco w ostatnich latach. Można powiedzieć, że pozostaje na stabilnym poziomie – choć docelowo należy oczywiście zmierzać do tego, by się zmniejszała;
• budowy nowej infrastruktury kanalizacyjnej. W niektórych latach na wybranych obszarach przyrost wynosił nawet powyżej 5% całej długości sieci.

Najważniejsze obszary do poprawy według raportu

Polskie przedsiębiorstwa wodociągowe inwestują w budowę nowych sieci i modernizację istniejących. Niestety w większości regionów brak wyraźnego trendu. W wielu przypadkach zdarzały się sytuacje, gdy wskaźnik wymiany sieci wodociągowej lub kanalizacyjnej w jednym roku znacząco wzrastał, by w kolejnych latach mocno się obniżyć. Raport co prawda nie wskazuje przyczyn takiej sytuacji, ale w znacznym stopniu może być to powiązane z dostępnością programów dotacyjnych na te cele.

Kwestią, nad którą warto się zastanowić, jest także znacznie większy odsetek budowy nowych sieci w stosunku do modernizacji istniejących elementów. Ważne jest, by przedsiębiorstwa możliwie równo dzieliły dostępne środki finansowe i nie zaniedbywały obszarów związanych z wymianą infrastruktury. Choć obecnie wyniki awaryjności sieci nie są alarmujące, to w kolejnych latach może się to zmienić.

Jak polskie wodociągi radzą sobie z napływem wód przypadkowych?

To część raportu, której przyjrzeliśmy się w Ecol-Unicon szczególnie uważnie. Kwestia retencji wód opadowych jest nam bardzo bliska. Jakie wnioski związane z napływem wód przypadkowych można z niego wyciągnąć?

Obecnie odsetek tego typu wód (opadowych, infiltracyjnych) w ogólnym przepływie ścieków nie jest duży. Nie oznacza to jednak, że napływu wód przypadkowych nie należy monitorować. Można się spodziewać, że w kolejnych latach stosunek takich wód do ogólnej masy ścieków będzie się zwiększał. Przyczyną są coraz częstsze burze i ulewne deszcze spowodowane zmianami klimatycznymi – już teraz w wielu regionach można obserwować powolny, ale stały wzrost wskaźnika napływu wód przypadkowych.

To stawia wyzwania przed przedsiębiorstwami wodociągowo-kanalizacyjnymi. Powinny one nie tylko monitorować sytuację, ale także podejmować działania, które zapewnią większą ochronę infrastruktury – duża ilość wód przypadkowych zwiększa obciążenie sieci, a to może prowadzić do przeciążenia i zalania systemu kanalizacyjnego.

Takie działania powinny odbywać się dwutorowo i obejmować zarówno zabezpieczanie się przed przelewami oraz towarzyszącymi im zanieczyszczeniami, jak i budowę zbiorników retencyjnych. 

Dobrym przykładem są wyniki raportu z rejonu Poznania, gdzie:

• Małe przedsiębiorstwa wykazują stopniowy spadek wskaźnika – od 29,57% w 2018 do 26,72% w 2022, co może wskazywać na poprawę w zarządzaniu systemem kanalizacyjnym.
• W przypadku średnich przedsiębiorstw wskaźnik jest wyższy, z wahaniami między 36,32% a 34,79%. Może to odzwierciedlać bardziej złożone wyzwania związane z większymi systemami kanalizacyjnymi.
• Dane z dużych przedsiębiorstw pokazują znaczny spadek wskaźnika – z 36,16% do 26,79%. Może to świadczyć o skutecznych działaniach na rzecz minimalizacji napływu wód przypadkowych.

Warto rozważyć inwestowanie w infrastrukturę, która pomoże poradzić sobie z napływem dużych ilości wód przypadkowych. Przy budowie takiej infrastruktury warto skorzystać z kalkulatora przelewu burzowego – bezpłatnego, łatwo dostępnego narzędzia Ecol-Unicon.

Z napływem wód przypadkowych wiąże się także zwiększone ryzyko gromadzenia się zanieczyszczeń w kanalizacji ogólnospławnej. Z tym zagrożeniem pomaga poradzić sobie krata HSR, która przechwytuje i zatrzymuje odpady stałe znajdujące się w wodach przypadkowych. Można ją wykorzystać w przelewach burzowych, zbiornikach retencyjnych, a także dowolnych innych strukturach przepływowych.

Problem nadmiaru wód przypadkowych pomogą zminimalizować także zbiorniki retencyjne. Przykładem jest zbiornik HYDROZONE Benefit, wyposażony w dodatkową funkcję podczyszczania. Dzięki niej woda może zostać użyta ponownie, np. do mycia czy podlewania. Te właściwości zbiornika retencyjnego wykorzystano m.in. w Łodzi, w ramach projektu Liściasta, gdzie zmodernizowano podczyszczalnię wód deszczowych.

Czy awaryjność sieci jest problemem w wodociągach?

To drugi z aspektów raportu, któremu przyjrzeliśmy się dokładniej. W Ecol-Unicon wiele mówimy o tym, jak prawidłowa eksploatacja jest ważna dla właściwego funkcjonowania sieci. Tylko dzięki takim kompleksowym działaniom można skutecznie zapobiegać awariom.

Pod pojęciem awaryjności w badaniu należy rozumieć liczbę awarii wodociągowych przypadających na jednostkę długości sieci. Wskaźnik ten monitoruje się, aby badać stabilność i niezawodność systemów wodociągowych oraz kanalizacyjnych, a także po to, by diagnozować najważniejsze obszary do poprawy.

Wskaźnik pokazujący awaryjność sieci jest zróżnicowany w zależności od regionu i wielkości przedsiębiorstw. Ogólnie można zauważyć pewną tendencję spadkową. Co ciekawe, niekoniecznie jest to ściśle powiązane z wymianą infrastruktury. Raport pokazuje przypadki, gdzie mimo wysokiego wskaźnika wymiany infrastruktury liczba awarii nie spadała. Można zatem przypuszczać, że znaczący wpływ na poprawę funkcjonowania sieci ma nie tyle wymiana, co bieżące działania: dbanie o stan rur i urządzeń ochrony wód, a także ich regularna konserwacja.

Co robić, by poprawić stan polskich sieci wodociągowo-kanalizacyjnych?

Stan polskich sieci wodociągowych poprawia się – świadczą o tym choćby mniejsze straty wody czy zmniejszająca się energochłonność. Tempo tych zmian jest jednak zbyt małe. Pokazuje to np. stopień wymiany elementów sieci wodociągowych i kanalizacyjnych. W ciągu 5 lat w większości województw odnotowano zmiany w zakresie poniżej 1% – oznacza to, że w tym czasie wymieniono właśnie taki odsetek całej długości sieci.

Jakie są zalecenia twórców raportu, jeśli chodzi o poprawę stanu infrastruktury wodno-kanalizacyjnej?

• Dalsza wymiana i modernizacja sieci – ale bazująca nie na przypadkowych działaniach, a na dobrze przemyślanej strategii. Takiego planowania bardzo często brakuje, a dowodem na to są duże różnice w poziomie inwestycji w poszczególnych latach. Wynika to również z różnej dostępności dofinansowań unijnych. Modernizacja infrastruktury powinna być działaniami stale wpisanymi w funkcjonowanie przedsiębiorstw.
• Skupienie na konserwacji i serwisowaniu sieci kanalizacyjnych. Wskaźniki budowy nowych sieci w wielu województwach stopniowo spadały. Może to oznaczać pewne nasycenie infrastrukturą na tych obszarach. Przedsiębiorstwa mogą więc przesunąć swoje zasoby (finansowe, kadrowe, techniczne) na odcinki związane z dbaniem o utrzymywanie sieci w dobrej kondycji.
• Monitorowanie działania sieci wodno-kanalizacyjnych. Dzięki urządzeniom do monitoringu można uniknąć strat wody czy zapobiegać awariom na wczesnym etapie. Odpowiedzią Ecol-Unicon na te potrzeby jest system Bumerang SMART – sprawdź, jak działa nasze rozwiązanie i w jakich sieciach oraz urządzeniach można je zastosować.

Z raportu Wód Polskich można wysnuć wniosek, że sieć wodno-kanalizacyjna w Polsce nie jest w złej kondycji. Stopniowo jest modernizowana i rozbudowywana, ale tym procesom powinno towarzyszyć planowanie strategiczne, a także skupienie na prawidłowej eksploatacji i serwisowaniu. Jeśli zabraknie tych elementów, to istnieje zagrożenie, że wyniki kolejnego raportu będą znacznie mniej optymistyczne.

Jeśli zainteresowały Cię wnioski z raportów i chcesz dowiedzieć się, jak prezentują się poszczególne  wskaźniki w Twoim regionie – to wszystkie raporty znajdziesz TUTAJ.